Tại hội thảo "Nâng hạng thị trường chứng khoán và việc minh bạch thông tin của công ty niêm yết", tổ chức sáng ngày 10/10, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC), TS. Nguyễn Sơn cho biết, cơ quan quản lý đã có giải pháp trước mắt để giải quyết nút thắt Prefunding, 1 trong 2 vấn đề trọng yếu mà Việt Nam cần tập trung cải thiện để nâng hạng thị trường.

Giải pháp căn cơ và lâu dài đối với vấn đề về yêu cầu ký quỹ trước giao dịch (Prefunding) vẫn là triển khai cơ chế bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán theo mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP), khi đó các văn bản pháp lý không yêu cầu nhà đầu tư (NĐT) phải ký quỹ trước khi giao dịch, đồng thời VSDC là đơn vị chịu trách nhiệm thanh toán cuối cùng cho các giao dịch của NĐT (với cơ chế CCP sẽ không có việc huỷ giao dịch khi NĐT mất khả năng thanh toán).

Tuy nhiên, hiện tại có một số lý do khiến cho cơ chế này chưa được triển khai. Cụ thể, cơ chế CCP đang được xây dựng với hệ thống công nghệ thông tin KRX, tuy nhiên, hệ thống KRX hiện chưa đi vào hoạt động.

Trong khi đó, pháp luật chứng khoán và pháp luật ngân hàng có một số nội dung chưa đồng nhất, cần phải được bổ sung sửa đổi, theo hướng: Ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài cung cấp dịch vụ lưu ký chứng khoán cần được cho phép làm thành viên bù trừ, kết nối với hệ thống bù trừ thanh toán của VSDC để nhận thông báo về nghĩa vụ thanh toán của NĐT và thực hiện thanh toán giao dịch cho NĐT là khách hàng của mình trực tiếp với VSDC. Trong trường hợp, NĐT không đủ tiền hoặc chứng khoán để thanh toán giao dịch của mình, trách nhiệm thanh toán giao dịch chứng khoán sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán nơi NĐT đặt lệnh.

VSDC đang cùng Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), Bộ Tài chính làm việc với Ngân hàng Nhà nước để đề nghị Chính phủ, Quốc hội sửa đổi các văn bản pháp lý (Luật Các tổ chức tín dụng, Luật Chứng khoán và các Nghị định hướng dẫn Luật). Tuy nhiên, công việc này sẽ cần nhiều thời gian.

TS. Nguyễn Sơn cho biết, hiện đã có giải pháp trước mắt và để đảm bảo mục tiêu nâng hạng thị trường vào năm 2025, VSDC đang cùng UBCKNN đề xuất, kiến nghị Bộ Tài chính xem xét sửa đổi Thông tư 120 gỡ bỏ quy định NĐT phải ký quỹ 100% tiền trước khi mua chứng khoán, thay vào đó cho phép CTCK được quyền chủ động quy định NĐT của mình có phải ký quỹ hay không cần ký quỹ, tỷ lệ ký quỹ đối với từng NĐT căn cứ vào đánh giá tín nhiệm của CTCK đối với từng NĐT đó (đánh giá KYC) cũng như tỷ lệ ký quỹ cho từng chứng khoán căn cứ vào mức độ rủi ro của từng chứng khoán.

Trường hợp NĐT không đủ tiền để thanh toán giao dịch, công ty chứng khoán (CTCK) sẽ phải thực hiện thanh toán cho NĐT, áp dụng cả trường hợp NĐT mở tài khoản lưu ký tại ngân hàng lưu ký (NHLK) và chỉ đặt lệnh tại CTCK (trường hợp phổ biến đối với NĐT tổ chức tài chính nước ngoài).

Để CTCK có thể kiểm soát được rủi ro khi áp dụng cơ chế này, VSDC đang cùng UBCKNN làm việc với các NHLK, CTCK để tìm ra giải pháp giúp CTCK kiểm soát được rủi ro. Trường hợp NĐT không đủ tiền và CTCK phải bỏ tiền để thanh toán giao dịch mua của NĐT, chứng khoán đó sẽ được chuyển về tài khoản tự doanh của CTCK và CTCK có quyền bán số chứng khoán nêu trên để thu hồi nợ.

Cùng với đó, cơ quan quản lý khuyến cáo NĐT, CTCK và NHLK ký hợp đồng 3 bên, trong đó quy định trường hợp CTCK phải bán chứng khoán để thu hồi nợ như nêu trên đây, trong trường hợp không thu hồi đủ nợ thì CTCK được phép bán một phần chứng khoán của NĐT đang lưu ký tại NHLK.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cần đưa ra mức phạt đối với NĐT không thực hiện nghĩa vụ thanh toán (ví dụ: cấm không cho giao dịch).