Nhận định trên được xây dựng bởi nhóm nghiên cứu viên gồm giảng viên cấp cao Tiến sĩ Abdul Rohman và giảng viên Võ Thị Diễm Trang từ Khoa Truyền thông và Thiết kế, RMIT Việt Nam, thực hiện từ nghiên cứu và phỏng vấn chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp ở 28 tỉnh thành trên khắp Việt Nam.
Kỹ năng kỹ thuật số cơ bản thấp, khiến các chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp khó theo kịp nhu cầu số
Việt Nam đặt mục tiêu thúc đẩy kinh tế số lên 52 triệu USD vào năm 2025 bằng cách chuyển đổi các ngành công nghiệp hộ gia đình và doanh nghiệp MSME.
Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê Việt Nam, nữ giới chiếm hơn 44% lực lượng lao động thành thị, và 47% lực lượng lao động nông thôn trong các ngành này. Mặc dù các công nghệ kỹ thuật số được cho là có thể thu hẹp khoảng cách kinh tế, song vẫn chưa hoàn toàn mang lại lợi ích cho phụ nữ có thu nhập thấp khi họ tham gia vào nền kinh tế số.
Tiến sĩ Abdul Rohman, Giảng viên Cao cấp Khoa Truyền thông và Thiết kế, Đại học RMIT Việt Nam cho biết, công nghệ số phải mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, kể cả những người không đủ điều kiện tiếp cận và phát huy tối đa tiềm năng của công nghệ. Trong khi các nền tảng số hứa hẹn nâng cao mặt bằng kỹ thuật-xã hội và kinh tế, chủ doanh nghiệp nữ vẫn phải đối mặt với thách thức cố hữu.
Thương mại điện tử đang phát triển thần tốc ở Việt Nam và một nửa dân số đã và đang dùng các kênh dịch vụ thương mại điện tử cho các mặt hàng khác nhau. Việc sử dụng kỹ thuật số trong kinh doanh đem đến cơ hội vượt qua những thách thức kinh tế, nhưng chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp vẫn khó bắt kịp nhu cầu số do kỹ năng kỹ thuật số cơ bản vẫn còn thấp. Nguyên nhân là nguồn lực tài chính hạn chế cản trở khả năng học hỏi và tiếp cận các công nghệ số của nhóm này. Họ thường ít có thời gian để học do bận rộn kiếm sống.
Báo cáo của Tổng cục Thống kê năm 2022 cho biết 30,7% phụ nữ Việt Nam thuộc khu vực phi chính phủ, kể cả chủ các doanh nghiệp MSME, làm việc 48 giờ mỗi tuần (cao hơn 5,9% so với lao động chính thức). Kỹ năng kỹ thuật số cơ bản thấp khiến các chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp khó theo kịp nhu cầu số, vì họ không biết sử dụng các nền tảng thương mại điện tử, tiếp thị truyền thông mạng xã hội, thanh toán kỹ thuật số hoặc dịch vụ khách hàng kỹ thuật số một cách an toàn và hiệu quả.
Bà Linh Phương, chủ một cửa hàng trực tuyến cho rằng, đẩy mạnh việc dùng các nền tảng truyền thông mạng xã hội khác nhau để thu hút khách hàng, cho phép họ đặt sản phẩm, sắp xếp thời gian giao hàng và nhận thông tin cập nhật về tình trạng sản phẩm. Tuy nhiên, theo bà Phương để làm được việc này bà phải nhờ con cái thiết lập hồ sơ mạng xã hội và xử lý vấn đề phức tạp của các giao dịch kỹ thuật số.
Giảng viên Võ Thị Diễm Trang, Khoa Truyền thông và Thiết kế, Đại học RMIT Việt Nam cho biết, một trong số những phụ nữ trả lời phỏng vấn chia sẻ rằng họ có khởi đầu khá khó khăn khi học cách sử dụng điện thoại thông minh để bán nhiều hàng hơn. Và hầu hết các chủ doanh nghiệp nữ xung quanh đều e dè với công nghệ mới, chẳng hạn như các ứng dụng đặt đồ ăn vì chúng khó sử dụng với phụ nữ trung niên và lớn tuổi. Họ phải phụ thuộc vào người thân trong gia đình để được hướng dẫn từng bước sử dụng. Do đó, trong thời gian đầu doanh thu hoặc lợi nhuận của họ cải thiện rất ít hoặc bằng không”.
Dễ bị lừa trên nền tảng trực tuyến
Sự trỗi dậy của nền kinh tế số còn khiến chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp vấp phải những mối nguy mới. Thông tin từ một hội thảo gần đây cho biết gần 90% nạn nhân của lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam là nữ. Trong khi cố gắng theo kịp các xu hướng số để phát triển doanh nghiệp, phụ nữ dễ trở thành đối tượng của thông tin sai lệch, lừa đảo trực tuyến, đánh cắp danh tính và lừa đảo tài chính.
Bên cạnh năng lực hạn chế trong việc tự bảo vệ bản thân khỏi các mối nguy trực tuyến, nhu cầu cấp bách trong việc chạy theo các xu hướng số khiến nhóm này bỏ qua việc phải tiếp cận không gian số an toàn.
Khảo sát của RMIT cho thấy 62% chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp gặp khó khăn trong việc xác nhận thông tin trực tuyến. Phần lớn trong số họ cũng chưa quen với các thiết bị, công cụ và các bước bảo vệ dữ liệu cá nhân trên không gian số, chẳng hạn như trình duyệt ẩn danh, xóa lịch sử duyệt web, VPN, chặn các trang web khác thu thập dữ liệu, hoặc phần mềm phát hiện virus.
Việc thiếu cơ hội tiếp cận với giáo dục cũng đặt ra những rào cản đáng kể khác trong việc tiếp thu thông tin liên quan đến quyền riêng tư và an toàn dữ liệu, khiến nhóm này dễ bị tổn thương hơn trước tội phạm trực tuyến so với các nhóm dân số khác.
Do hoạt động kinh doanh, chủ doanh nghiệp nữ thường đưa số điện thoại cá nhân lên các trang truyền thông mạng xã hội, mở lối cho các đối tượng lừa đảo khai thác thông tin cá nhân của họ, và một người trả lời phỏng vấn khác chia sẻ rằng “điều này khiến tôi vô cùng lo lắng”.
“Bằng cách trao quyền và hướng dẫn kỹ năng số, kiến thức và mạng lưới hỗ trợ cho chủ doanh nghiệp nữ có thu nhập thấp, chúng ta có thể khai mở tiềm năng kinh doanh của họ, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo cơ hội tự chủ kinh tế hơn”, giảng viên Võ Thị Diễm Trang nói.
Nhóm nghiên cứu cho biết để khai thác triệt để tiềm năng của các công nghệ số và giảm bớt nguy cơ từ chúng, cần có nỗ lực phối hợp từ chính phủ, các nhà hoạch định chính sách, hội phụ nữ và các bên liên quan.
“Trong khi việc nâng cao hiểu biết số là điều hết sức quan trọng, giảm thiểu rủi ro do các công nghệ số mang tới là thách thức mới đòi hỏi phải có động thái đối phó tức thời”, Tiến sĩ Rohman nhấn mạnh.
